مبانی خمس؛ شرح باب خمس تحریر الوسیله
نویسنده : صیدی، محمد
ناشر : قم، آیات
قطع : رقعی
سال چاپ : 1399
کتاب مبانی خمس از سری کتاب‌های تخصصی در موضوع خمس ارزیابی می شود.
نویسنده کتاب که از خمس‌پژوهان و فارغ‌التحصیلان دوره‌های تخصصی خمس بنیاد خمس هستند، با توجه و عنایت به این نکته که تحریر الوسیله –نوشته مرحوم امام رحمة الله علیه- از کتاب‌های مرجع و مورد توجه حوزه‌های علمیه است، این کتاب را به عنوان پایه و اصل برای تحقیق خود انتخاب کرده است.
این کتاب در سه فصل تنظیم شده که فصل اول آن به مواردی که خمس در آن‌ها واجب است اختصاص پیدا کرده است. یکی از چیزهایی که خمس به آن تعلق می‌گیرد غنیمت است.
مطالب متنوعی در مورد غنیمت وجود دارد؛ غنائم قابل نقل و غیر قابل نقل و حکم آن‌ها، غنائم جنگ دفاعی، حکم غنائمی که با سرقت و ربا به دست آمده است و نیز نصاب درغنیمت از آن جمله است.
مورد دوم معدن است. نصاب معدن، اشتراط کسر هزینه‌های تصفیه و استخراج،اشتراط یا عدم اشتراط وحدت اخراج در بلوغ نصاب، معدن واقع در زمین مباح یا مملوک، حکم معدن استخراج شده از اراضی مفتوحه معموره توسط کافر،حکم معدن استخراج شده از زمین موات از موارد مطروحه در این قسمت است.
مورد سومی که باید خمس آن داده شود گنج است. تعریف گنج، حکم گنج در اراضی عمومی، حکم گنج در زمین مملوک شخصی، نصاب خمس گنج، حکم مالی که در شکم حیوان یافت می‌شود از جمله مباحث مورد ابتلاء گنج است.
مورد چهارم غوص است. نصاب خمس غوص، اخراج با غیر غواصی، اخراج جواهر از غیر دریا، اشیاء غرق شده، حکم عنبر از موارد جالب و خواندنی این بخش است.
مورد پنجم و مهم‌ترین چیزی که خمس به آن تعلق می‌گیرد خمس مازاد بر مؤونه سال است. خمس هدیه و ارث، ادله وجوب خمس ارباح مکاسب، خمس مالی که به عنوان خمس یا زکات مالک شده، خمس زیاده سوقیه، مبدأ سال خمسی، اقسام مؤونه، خمس سرمایه، خمس پس‌انداز برای تهیه مؤونه، خمس مخارج حج و… مواردی است که مورد ابتلاء همگان بوده و در این قسمت به صورت کالم در مورد آن‌ها بحث شده است.
مورد ششم زمینی است که کافر ذمی از مسلمان می‌خرد، و آخرین مورد مال حلال مخلوط با حرام است. مصرف خمس حلال مخلوط به حرام، حکم مال حرام در ذمه (رد مظالم)، حکم مال حرامی که متعلق خمس بوده و با حرام مخلوط شده و حکم مصرف در مال مختلط با حرام قبل از تخمیس از مطالب جالب این بخش از کتاب است.
فصل دوم کتاب بحث تقسیم خمس و مستحقین آن است. روایات تقسیم خمس،شرط سیادت در اصناف سه گانه،حکم پرداخت بیش ازمؤونه سال به مستحق، حکم مصرف سهم امام در زمان غیبت، حکم مصرف سهم سادات در زمان غیبت، انتقال خمس به شهر دیگر، پرداخت خمس ازجنس دیگر و محاسبه طلب به عنوان خمس از جمله مطالب طرح شده در این فصل است.
فصل سوم و آخرین فصل کتاب بحث انفال است. واژه شناسی انفال، اقسام اراضی موات، حکم انفال در زمان غیبت، تحلیل انفال برای شیعه در زمان غیبت، حکم “ارث من لا وارث له” مباحثی پیرامون آیه خمس و به صورت اختصاصی واژه غنیمت درآیه، نمونه‌هایی از نامه‌های پیامبر در مورد خمس و مباحث متنوعی از این دست در این فصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
کتاب مبانی خمس کتابی نیمه استدلالی است که ادله طولانی و تخصصی احکامدر کتب مفصل نظیر جواهر و امثال آن را مطرح نکرده ولی در عین حال با حفظ اختصار پژوهشگر خمس را در جریان ادله احکام خمس قرار می‌دهد و باب خوبی است برای ورود استدلالی به مباحث مهم خمس.
نویسنده در مقدمه کتاب خصوصیات کتاب را اینگونه بر می‌شمارد :
در احکام و فروعات فقهی از مثال های مبتلا به و روز استفاده شده است.
در اکثر موارد، دلیل حکم شرعی با مراجعه به قواعد اصولی در کتب روایی مطرح شده است.
مسائل و فروعات مطرح شده با کتاب عروة الوثقی تطبیق و مقایسه شده است.
در بسیاری از روایات ذکر شده بررسی سندی صورت گرفته است.
به شبهات رایج خمس و اشکالات پرداخته و پاسخ داده شده است.
این یک شرح فارسی بر کتاب تحریر الوسیله است و از ترجمه تحریر که قبلا نگاشته شده استفاده شده است.
در تدوین این کتاب از دروس خارج بسیاری از فقها، از جمله آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله محمدی ری شهری و دیگر اساتید بهره برده شده است.