با توجه به آنکه مخاطبِ احکام الهی اعم از واجب و حرام، مستحب و مکروه و مباح، مردم اند پس همان هایند که باید بگویند چرا با طیب خاطر و روی باز پذیرای برخی از احکام اند و در مقابل نسبت به برخی از احکام نه تنها روی خوش نشان نمی دهند بلکه بعضاً اعتقادی را هم که باید به آنها داشته باشند، ندارند!
خمس از جمله احکام مهجور و منزوی جامعه ما است که در عین تصریح قرآن و سنت بر وجوب آن، اما در مقایسه با مستحباتی مثل صدقه، انفاق و وقف، محلی از اِعراب ندارد و حتی پیش پای آن سرعت گیرها و دست اندازهای بسیار ایجاد شده تا رفته رفته از یادها برود.
از این رو، به نظر می رسد اطلاع از نگاه و زاویه دید مردم به این واجب الهی و بررسی چرایی مهجوریت و مظلومیت آن در جامعه از زبان خود مردم بتواند کمکی باشد در راستای از حاشیه به متن آوردن خمس.
لذا آنچه در ادامه می خوانید گزارشی از نظرگاه های مختلف مردمی نسبت به خمس.
درباره خمس فرهنگسازی نشده است
پریسا رهنما، فعال فرهنگی درباره جایگاه خمس در زندگی شخصی خود می گوید: به نظر من خمس حکمی است که باعث ایجاد عدالت اجتماعی می شود چراکه از اموال کسانی که نیازمند نیستند، به دست نیازمندان می رسد و این نشان دهنده نگاه عادلانه اسلام در موضوع تقسیم ثروت است.
وی درباره اینکه چرا مردم به صدقه و امور خیریه که مستحب است اهتمام دارند اما خمس را به عنوان واجب شرعی جدی نمی گیرند، بیان می کند: متاسفانه، درباره خمس فرهنگسازی نشده و آنقدری که درباره صدقه و انفاق به مردم توصیه شده و می شود، اهتمامی نسبت به تبلیغ و ترویج خمس وجود ندارد حتی می توان گفت خمس ناشناخته و منزوی است و پرداخت آن برای مردم جا نیفتاده است.
رهنما درباره نگاه اش به نوع هزینه کردهای خمس در جامعه می افزاید: شخصاً فکر می کنم درآمدهای ناشی از خمس جاهایی هزینه می شود که بازخورد لازم را ندارد، برای همین هم خودم اعتقاد دارم که بهتر است خمس ام را به موسسات خیریه ای مانند محک یا نیازمندانی که در اطراف می شناسم، بدهم.
این فعال فرهنگی تاکید می کند: اگرچه نسبت به هزینه کردهای خمس تردیدهایی دارم و فکر می کنم باید جوری دیگر پرداخت و هزینه شود ،اما شخصاً به پرداخت اش ملزم ام و وقتی شرایط مالی ام به گونه ای باشد که خمس به آن تعلق گیرد، حتما خمس ام ر پرداخت کرده و می کنم.
ضرورت بازنگری در در بیان مفاهیم دینی
اما… رضا مددی، کارشناس ارشد رسانه معتقد است که باید در بیان مفاهیم دینی یک بازنگری عمیق صورت بگیرد و می گوید: بخشی از مردم فکر می کنند پرداخت مالیات به حکومت همان خمس و زکات است پس نیازی به پرداخت خمس و زکات نیست، به عبارت دیگر وقتی من هر ساله مالیات و عوارض خانه و ماشین و حقوقم را می پردازم، همین خمس و زکات می شود، همچنین است حکم صدقاتِ گاه و بیگاه که برای برخی جای خمس و زکات را گرفته است!
وی ادامه می دهد: خمس و زکات باید بازتعریف شود، برای مثال خمس به 7 چیز و زکات به 9 چیز تعلق می گیرد اما مگر چند درصد امروز شهروندان گندم، جو، کشمش و خرما یا صید دریایی و معدن قیمتی دارند که زکاتش را بپردازند؟!
مددی با اشاره به گسترش دامنه هزینه خانوار از خوراک و پوشاک به یادگیریِ سواد دیجیتالی و هزاران مورد دیگر که نیاز جامعه کنونی است، ابراز می کند: بنابراین، خمس در زمان ما یک مفهوم اشرافی نیز دارد که این حکم را مختص اغنیاء می کند نه طبقه متوسط و رو به پایین؛ لذا به نظر می رسد باید شیوه مصارف خمس تغییر کند.
کارشناس ارشد رسانه تاکید می کند: به نظر می رسد مراجع تقلید در یک فضای مقدس نفس می کشند و کمی در هراس اند که مبادا احکام الهی تحریف شود؛ اما باید با شجاعتی که لازمه کار مرجعیت است فتوا داده و مصادیق خمس و زکات را تغییر دهند تا اقبال مردم هم افزایش بیابد. به عبارت دیگر، روح و باطن احکام باید باقی بماند اما صورت شان بر اساس نیازهای زمان تغییر کند.
وی در پایان درباره راهکارهای جلب آراء عمومی به خمس و از حاشیه خارج کردن این واجب شرعی خاطرنشان می کند: اطلاع رسانی درباره شیوه مصارف خمس می تواند در جامعه اعتمادسازی و مردم را به پرداخت زکات ترغیب کند؛ اگر مردم بدانند که با پرداخت خمس چه اتفاقات مثبتی در جامعه رخ می دهد قطعاً انگیزه پیدا کرده و خود را ملزم به پرداخت و مشارکت می کنند.
ریشه موضع گیری های مردم نسبت به خمس!
منصوره قنادیان، نویسنده کتاب های دفاع مقدس هم با بیان اینکه خمس واجب دینی است، می گوید: اگر مردم به این واجب اقبالی را که باید ندارند، به دلیل ناآگاهی است و اینکه خمس تبیین جامعه شناسانه نشده و متاسفانه این کمبود از طرف چهره های دینی که جامعه شناسی خوانده اند هم احساس می شود. برای مثال در روانشناسی دینی امروز به بحث های خوبی رسیده ایم اما در موضوع جامعه شناسی دینی که به بررسی احکام دینی از منظر جامعه شناسانه باز می گردد، کوتاهی کرده و کاری را که باید انجام نداده ایم و همین باعث می شود که مردم در مقابل خمس موضع بگیرند.
وی با اشاره به علاقمندی مردم به رفع فقر و نیاز دیگران، تصریح می کند: اما معمولا آنها درصدد رفع این نیاز از طریق پرداخت صدقه و امور خیریه اند و خمس را نادیده می گیرند، در حالی که پرداخت خمس جدای از آثار فردی، برکات اجتماعی هم دارد.
قنادیان درباره اینکه محل مصارف خمس را چقدر قبول دارد، بیان می کند: من خمس ام را به مرجع تقلیدم می دهم و چون افق دید و نظرگاه او را کاملاً می شناسم، مطئمن هستم که خمس در جایی که تصریح احکام است، هزینه می شود.
نویسنده آثار دفاع مقدس با بیان اینکه خمس را تطهیر درآمد و دارایی ام می دانم، ابراز می کند: این طهارت مالی به قدری برایم مهم است که اگر در پایان سال خمسی ام، خمس مالم را نپردازم دیگر به آن پول دست نمی زنم تا دِین مالی ام برطرف شود حتی اگر مبلغ خمس ام زیاد باشم از طریق تقسیط، این دِین را پرداخت می کنم.
تاثیر خمس بر گشایش رزق را ملموس تجربه کرده ام
وی درباره اعتقاد خود به افزایش برکت اموال بعد از پرداخت خمس آنها، یادآور می شود: بعد از انجام هر واجب دینی آرامش و سبکی خاصی برای آدم اتفاق می افتد که با هیچ چیز قابل مقایسه نیست، من هم هر بار خمس مالم را پرداخت می کنم هم احساس سبکی و آرامش دارم و هم برکتی ملموس را در رزق و کارم تجربه می کنم.
نمی دانیم با اضافه درآمدهایمان چه کنیم!
مرتضی مهدوی، کارشناس امور حقوقی نیز درباره خمس و اهمیت آن در جامعه بیان می کند: خمس را شاید بتوان به عنوان یکی از اصلی ترین راهکارهای توازن مالی در جامعه اسلامی توصیف کرد. بسیاری از ما برایمان پیش آمده که با مبلغی مازاد بر استفاده خود در پایان سال مواجه شویم و ندانیم باید با آن چه کار کنیم. البته قاطبه مردم متدین جامعه اسلامی مان با مساله خمس آشنا هستند اما کم هم نیستند افرادی که اصلا با این مساله آشنا نبوده و هرآنچه که برایشان مازاد می ماند را به طرق دیگری مصرف می کنند.
وی ادامه می دهد: گاهی برخی ترجیح می دهند این مبلغ را پس انداز کنند، برخی فکر می کنند بهتر است یک تفریح درست و حسابی برای خود داشته باشند و البته برخی هم می گویند این مبلغ را در راستای کمک به محرومان به صلاحدید خودشان تقسیم کرده و به دست آنان می رسانند. تمام این مواردی که اشاره کردم یک انتخاب شخصی است برای افرادی که شاید از مساله خمس اطلاعی نداشته باشند.
مهدوی تصریح می کند: با این حال اما کم نیستند افرادی که به خوبی با خمس آشنایند به خصوص قشر کسبه و بازاری جامعه ما که عبارت سال خمسی برایشان بسیار کاربردی است و عموما با مشورت از علما و کارشناسان اقتصاد اسلامی، سال خمسی خود را می بندند. اما جالب است که حتی کارمندان هم سال خمسی دارند. مساله ای که دوست دارم در این فرصت اشاره کنم در مورد برخی افراد است که چنین دیدگاهی دارند که اساسا هرگونه بخشش از مال شان برای خودشان واجب تر بوده و اتفاقا خود را از هر مستحقی، مستحق تر می دانند.
خمس مخصوص ثروتمندان نیست
این کارشناس امور حقوقی تاکید می کند: در حالی که چنین نیست. مستحق کسی است که هیچ درآمدی ندارد بنابراین، حتی قشر متوسط جامعه هم هرچند اندک در پایان سال مبلغی را مازاد از نیاز خود می یابند مستحق نیستند و باید با پرداخت خمس خود حتی به میزان اندک به جامعه اسلامی کمک کنند. یعنی هر کس به نسبت درآمد خود خمس می پردازد و خمس هر چه قدر هم که باشد، بسته به درآمد افراد قطعاً در جامعه برکت خود را دارد و به توازن در توزیع ثروت کمک می کند.