چرا اکنون که حکومت اسلامی است، هم خمس و هم مالیات باید پرداخت کرد؟

خمس و مالیات

سؤال

در زمان طاغوت، آنچه به‌عنوان مالیات گرفته می‌شد، به‌وسیلۀ حکومت طاغوت بود و ارتباطی با دین نداشت، مردم مسلمان نيز خمس و زکات خود را به‌عنوان یک تکلیف شرعی می‌پرداختند، اما اکنون که حکومت دینی وجود دارد و مالیات پرداختي هم صرف کشور اسلامی می‌شود، دیگر چرا خمس و زکات پرداخت کنیم؟

پاسخ 

یکی از پرسش هایی که گاهی در میان مردم مطرح می شود، پرسش از تفاوت خمس و زکات با مالیات است. برخی می پرسند چرا با پرداخت خمس و زکات، باز هم باید در کشور اسلامیT مالیات پرداخت کنیم؟ پرسش فوق، از مسائلی است که نیاز به توضیحاتی دارد؛ برای بررسی بهتر و دقیق تر، پاسخ را در سه گام مطرح می کنیم،

1. در گام اول باید ماهیت مالیات و خمس روشن شود؛ یعنی ابتدا باید بدانیم که این دو دقیقا چه تعریفی دارند.

در تعریف مالیات گفته می شود، مالیات مقدار پول و یا مالی است که شهروندان یک کشور، طبق قانون به دولت خود می پردازند تا در جهت اداره امور کشور، تامین کالاها و خدمات عمومی و ضروری، تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی، توسط دولت مورد بهره برداری قرار بگیرد[1]

همان گونه که از تعریف پیداست؛ مالیات، میزان هزینه هر شهروندی است که در آن کشور زندگی می کند. مثلا تشکیل ارتش برای حفظ جان افرادِ جامعه و یا احداث اتوبان برای سهولت در رفت و آمد و همچنین ساختن پارک، برای رفاه شهروندان، نیاز به منابع مالی دارد که حکومت هزینه کل را تقسیم بر افراد کرده و آن را از شهروندان اخذ می کند.پس مالیات، یک هزینه اجتماعی است و یکی از منابع مهم درآمدی دولت ها است که جهت تامین مخارج کشور، اجبارا از شهروندان، شرکت ها و موسسات  اخذ می کند. میزان آن نیز برابر با قانونی است که در مجلس و یا دولت تصویب می گردد.

در مقابل، خمس تکلیفی مالی است که اصل و میزان آن را  خداوند در قرآن کریم واجب کرده است و بر هر کسی که اضافه بر هزینه یک سال داشته باشد، به مقدار یک پنجم آن، پرداختش واجب می شود. همچنین، پرداخت خمس، عملی عبادی می باشد؛ از این رو، نیاز به قصد قربت دارد. اگر کسی به هر میزان خمس بپردازد اما قصد قربت نکند، از او پذیرفته نمی شود.با اینکه خمس واجب است، اما پرداخت آن داوطلبانه است و با زور و قهر ستانده نمی شود؛ هر چند کسی که خمس  پرداخت نکند، مدیون است و در روز قیامت عقاب خواهد شد.

بر خلاف خمس که عملی داوطلبانه و عبادی است و صحت آن منوط به قصد قربت و نیت است، مالیات، عملی عبادی نیست و قصد قربت و یا نیت در آن شرط نیست و پرداخت آن به هر نیتی مکفی است. ضمن اینکه مالیات، امری حکومتی و اجبار آمیز است و به زور از فرد با روش های مختلف اخذ می گردد. کسی که مالیات پرداخت نکند و یا فرار مالیاتی داشته باشد، قانون برای او مجازات هایی در نظر گرفته است.

عبادی بودن یا نبودن عملی، از سوی خداوند است. خداوند متعال خمس را عبادت قرار داد، اما مالیات را عبادت قرار نداد. اگر همه­ انسان­ها دور هم جمع شوند و رأی دهند که مالیات، عبادت است، آن را به عبادت تبدیل نمی‌کند.

1. در گام دوم باید بدانیم هدف از خمس و مالیات و نیز شیوه مصرف آن چگونه است.

هدف از وضع خمس و مالیات و نیز شیوه مصرف آن نیز با یکدیگر متفاوت است.وقتی ما شیوه مصرف هر یک از مالیات و خمس را به خوبی بشناسیم، هدفِ وضعِ این دو نیز برای ما بهتر شناخته می شود.

هدف از مالیات، تأمین هزینه حکومت است. دولت ها با اخذ مالیات، حداقل بخش زیادی از هزینه های خود را پوشش می دهند. پس هدف، تأمین مالی دولت هاست. بر این اساس، دولت ها مالیات را وضع می کنند و نرخ آن را تعیین می نمایند.  از سوی دیگر تعیین هزینه کننده و موارد مصرف آن نیز در دست دولت است؛ یعنی دولت ها مصرف مالیات را بر اساس ضرورت هایی که خود تعیین می نمایند، معین می کنند. مانند هزینه های دفاعی و امنیت جامعه، آموزش و پرورش، بخش اداری کشور، هزینه های عمرانی و ساخت و سازهای کلان و … پس هر آنچه که دولت صلاح بداند، برای همان هزینه خواهد شد

هدف از پرداخت خمس، افزون بر انجام یک واجب شرعی، حفظ دین است. در طول تاریخ حکومت های بسیاری با ترفندهای پیچیده در صدد ضربه زدن به جایگاه امامت بوده و در این راه جنایت های بسیاری انجام دادند. به شهادت تاریخ، خمس، نقش موثری در حفظ کیان شیعه داشته است. از این روست که امام رضا(ع) در نامه برخی از تجار فارس که درباره خمس از ایشان سوال کرده بودند، فرمود:« ان الخمس عوننا علی دیننا»[2]« همانا خمس پشتیبانی از ما برای اقامه دین است.

خداوند متعال در آیه 41 سوره انفال، نرخ خمس که یک پنجم است و هم موارد مصارف شش گانه خمس را مشخص کرده و هیچ کسی نمی تواند آن را تغییر دهد. اگر کسی به جز این موارد، خمس را هزینه کند، واجب را انجام نداده است. بر این اساس، خمس، مورد اخذ معین و مصرف معینی دارد. نیمی از خمس، سهم «امام» است که هزینه‌های مربوط به «امامت و ولایت» بر جهان اسلام؛ مثل هزینه‌های استقرار نظام ولایی، هزینه‌های تبلیغ، نشر، دفاع از معارف شیعی و آموزش اسلام و …، از آن محل پرداخت می‌گردد، نیمِ دیگر نیز حق فقرای سادات است. چرا که به حکم الهی، سادات از مصرف زکات محروم هستند و برای آنان سهم دیگری در نظر گرفته شده است. البته در صورتی که خمس مازاد بر مصارف فوق باشد به فقرای غیر سادات نیز پرداخت خواهد شد. پس در خمس موارد مشخص است و جایی برای انجام هزینه‌های دولت و اداره‌ی جامعه وجود ندارد.

1. در گام سوم، آثار و فواید این دو را برای شما بازگو خواهیم کرد.

مالیات آثار مثبت فراوانی برای جامعه دارد. هر چند در زمان پادشاهان، مالیات در خزانه ریخته شده و ملک آنان بود و هیچ کسی توان بازخواست از هزینه کرد مالیات را نداشت؛ اما امروزه مالیات نقشی اساسی در اداره کشورها دارد. حیات دولت ها و گذران امور جامعه با مالیات صورت می پذیرد.در عصر حاضر، دولت ها با تکیه به مالیات، تلاش می کنند تا خدمات مطلوبی به شهروندان درجامعه عرضه کنند. برقراری امنیت با استخدام، آموزش و تربیت مأموران، در سطوح نظامی مانند ارتش و سپاه، و سطح امنیتی مانند وزارت اطلاعات، خدمات قضائی، با تأسیس دادگاه ها، دادسراها و زندان برای مجرمین،  آموزش و پرورش رایگان، آموزش عالی رایگان، حفظ و حفاظت از میراث فرهنگی، ایجاد زمینه اشتغال زائی با تأسیس مراکز آموزش مهارت های فنی، ترویج فرهنگ، هنر، فیلم و موسیقی،تأسیس و راه اندازی صنایع مادر، سد سازی، تأمین انرژی، احداث اتوبان ها و سازه های عظیم در کشور ، حمایت از مناطق کمتر توسعه یافته و … همه از فواید و آثار مالیات است.

همان گونه که ملاحظه کردید، مالیات، تأثیر مستقیم بر زندگی افراد دارد. هر کشوری که مالیات بیشتری دریافت کند، خدمات بهتری به شهروندان ارائه می نماید. مثلا در برخی از کشورهای اروپائی تقریبا حدود چهل درصد از حقوق دریافتی کارمندان بابت مالیات کسر می شود. بدیهی است که شهروندان نیز از امکانات رفاهی بیشتری نسبت به شهروندان دیگر کشورها که در آن مردم مالیات کمی می دهند برخوردار خواهند بود. بنا بر این می توان گفت مالیات با هدف افزایش رفاه اجتماعی و تأمین هزینه های دولت است.

اما آثار و فواید خمس نیز با مالیات متفاوت است. خمس حداقل از دو بعد در انسان تأثیر گذار است. اولین بعد، تأثیر گذاری بر جنبه فردی پرداخت کننده خمس است. حلال شدن مال.[3] افزایش روزی[4] دعای خیر امام [5]. پاک شدن گناهان و لغزش‌ها[6] ، آرامش و رضایت عمیق، آماده کردن انسان برای روز قیامت.[7] از جمله آثار تأثیر گذار بر پرداخت کننده خمس است. همچنین مکلف با پرداخت خمس انبوه بیماری­های روحی همچون بخل، طمع و مال­دوستی را از خود دور می کند او قلب خویش را آمادۀ پذیرش معارف وحیانی می‌کند و با این عمل عبادی و مالی، سهم خود را درجهت ترویج آموزه­های اهل‌بیت (ع) ادا می­نماید.

خمس افزون بر تأثیر عمیق فردی، نقش بسیار سازنده­ای در بعد اجتماعی دارد. خمس موجب  تحقق اهداف والای دین اسلام، پشتیبانی محکم برای حفظ و تکریم ارزش­های اسلامی و انسانی و صیانت از اهل­بیت(ع) و سنت رسول خدا (ص)، زدودن چهره زشت فقر، ترمیم شکاف طبقاتی،حمایت از اقشار آسیب­پذیر جامعه، پیشگیری از بروز ناهنجاری­های اجتماعی و فرهنگی در جامعه، احداث بناهای متعدد عام المنفعه مانند بیمارستان ها، درمانگاه ها، تدارک تجهیزات گران قیمت بیمارستانی، اطعام وسیع فقراء ، احداث مدارس و دانشگاه هاو …  می باشد. افزون بر موارد فوق می­توان گفت، بخش قابل توجهی از میراث فرهنگ دینی، در قالب بناهای شکوهمند تاریخی از قبیل ساخت مساجد، حوزه­های علمیه و سایر بناهای تاریخی و یا تدوین و تألیف کتاب‌های مفصل و مهم علمی، احداث کتابخانه­های عظیم و در یک کلام، ترویج فرهنگ غنی شیعی،  از این عمل عبادی و مالی حاصل شده است.

جمع بندی

مالیات، یک قانون بشری است و از منابع مهم درآمدی دولت ها است که میزان آن با قانون مجلس و یا دولت تصویب می شود. در مقابل، خمس تکلیفی مالی است که اصل و میزان آن را  خداوند در قرآن کریم واجب کرده است و عملی عبادی است، از این رو نیاز به قصد قربت دارد. هدف مالیات، تأمین مالی دولت هاست. بر این اساس وضع مالیات، نرخ و مصرف آن را دولت تعیین می نماید. اما هدف از پرداخت خمس، علاوه بر انجام یک واجب شرعی، حفظ دین و جایگاه امامت است.

دولت ها با تکیه بر مالیات، تلاش می کنند تا خدمات مطلوبی به شهروندان درجامعه عرضه کنند؛ هر کشوری که مالیات بیشتری دریافت کند، خدمات بهتری به شهروندان ارائه می نماید. خمس تأثیر گذاری زیادی بر جنبه فردی دارد؛ مانند حلال شدن مال، افزایش روزی، دعای خیر امام،  پاک شدن گناهان و لغزش‌ها ،آرامش و رضایت عمیق. همچنین خمس موجب تحقق اهداف والای دین اسلام، صیانت از اهل­بیت(ع) و سنت رسول خدا (ص)، زدودن چهره زشت فقر، ترمیم شکاف طبقاتی،حمایت از اقشار آسیب­پذیر جامعه، پیشگیری از بروز ناهنجاری­های اجتماعی و فرهنگی در جامعه، احداث بناهای متعدد عام المنفعه مانند بیمارستان ها، درمانگاه ها، تدارک تجهیزات گران قیمت بیمارستانی، اطعام وسیع فقراء ، احداث مدارس و دانشگاه ها و …  می شود.

↵صراط روشن، علی خلجی، نشر سروش نعیما

———————————————————————————————————

[1] . اقتصاد خرد و کلان، صفحه 246.

[2] . الکافی،ج1،ص 547.

[3] . امام باقر (ع) می‌فرماید‌: «لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَشْتَرِيَ مِنَ الْخُمُسِ شَيْئاً حَتَّى يَصِلَ إِلَيْنَا حَقُّنا»؛ برای هیچ‌کس جایز و حلال نیست که با خمس چیزی را بخرد تا آنکه حق ما را به دست ما برساند. وسائل‏الشيعة، ج9، ص484

[4] . فَإِنَّ إِخْرَاجَهُ مِفْتَاحُ رِزْقِكُمْ، الكافي، ج1، ص547

[5] . لَا تَحْرِمُوا أَنْفُسَكُمْ دُعَاءَنَا مَا قَدَرْتُمْ عَلَيْهِ، همان

[6] . وَ تَمْحِيصُ ذُنُوبِكُمْ، همان

[7] . وَ مَا تُمَهِّدُونَ لِأَنْفُسِكُمْ لِيَوْمِ فَاقَتِكُم وسائل الشیعه: ج9، ص538.