گپ و گفتی با مردم درباره یک واجب دینی

مهجوریت خمس در سایه ترس های فرهنگی
خمس اگرچه از احکام متعالی اسلام در حوزه اقتصاد است و آثار و برکات فراوان زیادی دارد اما متاسفانه اقبالی که باید نسبت به آن روا داشته نمی شود و بعضاً بی تفاوت به آنچه که می تواند در پرتوی این واجب الهی محقق شود با بهانه های واهی از آن سر باز می زنیم و هر کس این وظیفه دینی را به دیگری پاس می دهیم!
به گزارش ستاد خبری اولین همایش بین المللی «خمس و تعالی فرهنگی جامعه»، در حالی که همین یک حکم اقتصادی می تواند طومار معضلاتی همچون گورخوابی ها، کارتن خوابی ها و … را برای همیشه از جامعه برچیند.
لذا در گزارش مردمی کارشناسانه به این حکم و آثارش و نیز چرایی مهجوریت ان در جامعه اسلامی پرداخته ایم که در ذیل می آید:
فاطمه عالیشاهی، بانوی خانه دار درباره نگاه خود نسبت به خمس گفت: خمس از فرعیات دینی است و کسی که به آن اعتقاد ندارد باید در افکار خود تجدیدنظر کند چراکه خمس اموال را پاک می کند و هر کسی که درآمدی دارد برای پاک شدن آن از شبهات احتمالی، خمس بپردازد.
وی ادامه داد: ما مسلمانان معتقد به وجود حق امام در زندگی هامان هستیم که این حق حتی در مصارف اجتماعی هزینه می شود و باید به آن توجه کرد، خمس در این میان یک حکم شرعی اسلام است که به ما کمک می کند حق امام را بپردازیم.
این بانوی خانه دار در پاسخ به این سوال که چرا عده ای هنگام پرداخت خمس این حکم را مختص اغنیاء می دانند نه واجب ضعفا و اقشار کم درآمد جامعه، تصریح کرد: هر فرد باید مراقب اعمال خودش باشد و نمی توان به بهانه گناه و خطای دیگری ما هم راه خطا را برویم، مشکل امروز ما همین است که ما هر مشکلی را به گردن دیگری انداخته و می گوییم چرا دیگری نمی کند و یا چنین می کند و چرا ما؟، من شخصا در مواجهه با احکام دینی هیچگاه چنین فکری نداشته ام و معتقدم دین به عنوان بهترین سبک از زندگی چیزی نمی گوید که برای انسان دشواری و نتیجه سوء به همراه داشته باشد.
وی ادامه داد: یکی از دلایل جبهه گیری ها مقابل احکامی همچون خمس عدم شناخت و تبیین فلسفه و چرایی آنها است که اگر انجام شود قطعا به پذیرش از سوی مردم کمک شایانی می کند از طرفی مردم باید بدانند خمس در هر شرایطی به آنها تعلق نمی گیرد و می توان با مشورت با دفاتر مراجع تقلید این مهم را دریافت اما چون ما به این مسائل در عمل له احکام الهی توجه نداریم آنها را سخت و دست و پاگیر تلقی می کنیم.
بنابر گفته وی آسیب های اجتماعی مثل گورخوابی ها و کارتن خوابی ها، تبعیض طبقات اجتماعی و … که ریشه بسیاری شان به مسائل اقتصادی باز می گردد با التزام و عمل درست به حکمی مثل خمس کمرنگ و حتی برطرف می شود.
عالیشاهی درباره احساس قلبی اش نسبت به پرداخت خمس ابراز کرد: در ته ذهنم همیشه باور داشته ام که این حکم باید توسط همه اقشار و طبقات اجتماعی عملی شود تا فاصله طبقاتی میان فقرا و اغنیاء کاهش یابد و بحران های اقتصادی برطرف شود؛ جامعه اسلامی نباید فقر و فقیر را تجربه کند یکی از دلایلی که این مسئله در جامعه ما به چشم می آید به دلیل عدم پایبندی به خمس است.
*نزدیک به 500 آیه قرآن درباره انفاق است
حجت الاسلام مجتبی کلباسی، مسئول امور مراكز تخصصی حوزه های علمیه درباره چرایی وجوب خمس در اسلام گفت: یکی از دستورات و آموزه های قطعی اسلام بحث انفاق و گذشتن از مال به ویژه اختیاری است گرچه غیراختیاری هم مواردی دارد، اما اینکه قرآن نزدیک به 500 آیه درباره انفاق و انواع آن دارد چنانکه می فرماید: «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» یعنی «هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد» به ویژه انفاقی که با کمال اختیار باشد نه از سر اضطرار، چراکه ممکن است انسان جریمه شود و مجبور به پرداخت پول باشد اما اینکه انسان از سر میل و اراده انفاق کند با نوع قهری آن تفاوت دارد.
وی با بیان اینکه کسی نمی تواند چشمش را روی این حقیقت که صدها آیه قرآن به انفاق اختصاص دارد، ببندد، تصریح کرد: این انفاقی که در اسلام به اشکال مختلف تشریع شده در دستورات فقهی و آیات و روایات هم تجلی یافته که یکی از آنها زکات است که البته در قرآن از آن به صدقه تعبیر می شود و معنای عامی دارد چون زکاتی که قرآن تاکید می کند شامل همه انفاق ها است و یکی از این عناوین خمس است که البته در قرآن یک بار این واژه آمده و به یک پنجم مازاد درآمد اشاره شده است در حالیکه برای زکات حتی همین یک بار را هم نداریم.

حجت الاسلام کلباسی با بیان اینکه فقه و منابع فقهی خمس را بسیار دقیق و هوشیارانه تعریف کرده اند، افزود: خمس فرمولی است تا کسانی که می خواهند به وظیفه الهی شان عمل کنند معیاری داشته باشند، به ویژه اینکه در بسیاری از مناطق به ویژه در ایران زکات به انعام ثلاثه(گوسفند، گاو و شتر) تعلق نمی گیرد چراکه شرط فقهی اش آن است که دام ها در تمام طول سال از طبیعت تغذیه کنند وگرنه از دایره زکات خارج می شوند؛ لذا جانشین این حکم در زندگی های شهری و جدید و حتی در گذشته، خمس است که اصل آن در قرآن آمده و توسط ائمه(ع) تبیین شده و مومنان موظف به پرداخت آن هستند.
*درباره خمس دچار ترس فرهنگی شده ایم!
فرهاد مرتضوی، فعال فرهنگی نیز بر این باور است که خمس و کارکردهای آن در جامعه درست جا نیفتاده و بسیاری نمی دانند پرداخت یک پنجم مازاد درآمدشان چه تاثیرات مثبت و شگفت انگیزی می تواند داشته باشد.
وی با بیان اینکه ما نسبت به خمس دچار ترس فرهنگی شده ایم، تصریح کرد: برای مثال کارمندی که اصطلاحا هشتش گروی نهش است دائماا نگشت اتهام را به سوی مرفهان بی درد می گیرد و می گوید: چرا من خمس بدهم آنها بدهند!
مرتضوی ادامه داد: به عبارت دیگر طبقه مرفه غالبا به این حکم اعتقاد و اعتنایی ندارند طبقه متوسط و ضعیف هم با دیدن مرفهان و بی دردی آنها نسبت به مشکلات اقتصادی دیگران، اعتقادشان را نسبت به خمس و برکاتش از دست می دهند.
این فعال فرهنگی با ابراز تاسف از عدم فرهنگسازی در جامعه نسبت به موضوع خمس بیان کرد: معمولا مردم به خمس با دیده از دست دادن مال می نگرند نه سازوکار دینی برای رفع نابرابری های اجتماعی و حل مشکلات اقتصادی دیگران و شاید این نگاه منفی نیز ریشه در عدم شفافیت هزینه کردهای خمس در مقایسه با نذر و وقف باشد. یعنی عدم اطلاع از نحوه و محل هزینه کرد خمس برخلاف نذورات و صداقت که از محل صرف شان آگاهیم باعث شده مردم میل و رغبتی را که باید به خمس نداشته باشند.
*خمس انسان را غنی می کند نه فقیر!
علاوه بر این، محمدی، دانش آموخته حوزه علمیه نیز با بیان اینکه نباید به خمس فقط با دید مادی نگریست، گفت: خمس سهم امام است و پرداخت این سهم به فقیری و غنی بودن ربطی ندارد اصلا یکی از عوامل غنی شدن پرداخت خمس است.

وی با ابراز تاسف از ناشناخته بودن این حکم الهی و برکات آن، افزود: بسیاری از مردم به خمس با دیده پرداخت اجباری اموالشان می نگرند در حالی که از کارکردهای آن بی اطلاع اند و نمی دانند بسیاری از مشکلات با این حکم حل شدنی است؛ البته عدم اطلاع مردم از محل هزینه کرد خمس های پرداختی بعضا سبب بی اعتمادی آنها و دلسردی شان از عمل به آن شده است.
محمدی تصریح کرد: خمس یک پنجم مالی است که بعد از محاسبه هزینه های یک ساله زندگی، کنار گذاشته می شود و اگر همین مسئله برای مردم تبیین شود چه بسا که خمس به بسیاری از افراد جامعه تعلق نگیرد. متاسفانه بیشتر مردم نسبت به خمس احساس شبیه به مالیات داشته و حس اجبار سعی در فرار از آن دارند چراکه فکر می کنند برای پولی زحمت کشیده اند تا مشکلات خود را حل کنند یا زندگی شان را ارتقاء دهند اما باید بخشی را به عنوان خمس بپردازند بدون آنکه بدانند کجا هزینه می شود.
*محل مصارف خمس شفاف سازی شود
بنابر گفته این کارمند اگر درباره محل مصارف خمس شفاف سازی شود می توان به اقبال عمومی نسبت به این حکم امیدوار بود؛ متاسفانه بسیاری از ما فواید و برکات خمس را نمی دانیم و بر این باوریم که باید صرف دستور الهی آن را بپذیریم در حالی که مردم باید بدانند خمس چه کارکردهایی دارد و دقیق بسنجند که آیا اصلا خمس به آنها تعلق می گیرد چراکه بسیاری از هراس پرداخت خمس اصلا به این مسئله فکر نمیک نند در حالیکه اصلا خمسی به آنها تعلق نمی گیرد.
محمدی در پایان تاکید کرد: متاسفانه ترسی عمومی نسبت به خمس وجود دارد و معمولا ترس آدمی ریشه در جهل دارد که اگر برطرف شود ترس ها هم از بین خواهند رفت.