محدث نوری در کتاب مستدرک الوسائل ازيكى ازراويان حديث نقل مي كند ، از عالم١ سؤال شد که آسانترین و نزدیکترین راهی که فرد با پیمودن آن گرفتار آتش جهنم میشود، کدام است؟
امام(ع) در پاسخ فرمود: «ساده ترین راه ورود به جهنم، خوردن مال یتیم است». آنگاه امام فرمود: «و ما یتیم هستیم». ٢
اینک باید دانست که منظور امام(ع) از اینکه ما یتیم هستیم، چیست؟ بدیهی است که در آن زمان، امام سن و سالشان بالا بوده است؛ بنابراین روشن است که منظور امام از یتیم، کودکی نیست که پدر خود را از دست داده است؛ بلکه امام(ع) میخواهد با طرح موضوعی که زشتی آن به وضوح مشخص است، توجه مخاطب را به موضوع دیگری معطوف سازد و او را متوجه اهمیت موضوع بعدی کند.
در لغت، یتیم را بینظیر معنا میکنندو به شخصی که پدر خود را از دست میدهد یتیم میگویند؛ زیرا ارتباطش با پدر قطع شده است. به شخصیتهای بینظیر هم یتیم میگویند؛ یعنی دیگران مثل او نیستند و او بینظیر است. پس یتیم دو معنا دارد: بینظیر و کسی که پدر خود را از دست داده است.
امام در این حدیث، علاوه بر یک ظرافت ادبی، از همخوانی دو واژه نیز استفاده کرده است. همانگونه که اگر شخصی اموال یتیمی را بخورد، به آتش جهنم وارد میشود، خوردن مال امام(ع) نیز همینگونه است. پس مؤمنان باید توجه داشته باشند که تهدید مزبور خیلی جدی است و به همین راحتی و سادگی، از کنار موضوع مهمی چون خمس نمیتوان گذشت و از پیش خود نمیتوان گفت و ادعا کرد که خمس به اموال انسان تعلق نمیگیرد.
در اینجا باید این نکته را یادآوری کنیم که بسیاری تصور میکنند خمس بر آنان واجب نیست یا به اموال و داراییهای آنها تعلق نمیگیرد، اما هنگامیکه حساب سالانهٔ خود را محاسبه میکنند، روشن میشود که چه میزان خمس به اموالشان تعلق گرفته است. تشخیص این امر بر عهدهٔ کسانی است که به مسائل فقهی تسلط دارند؛ نه ناآگاهان.
١- منظور از عالم در این حدیث حضرت امام موسی بن جعفر(ع) است.
٢- مستدرك الوسائل، ج7، ص972؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص14.
برگزفته از کتاب “خمس سهمی برای شکوفایی”، آیت الله نعیم آبادی