خمس یکی از فریضه¬های بزرگ الهی و از فروع دین اسلام است که نقش مؤثری در تهذیب روحی فرد از یکسو و پشتیبانی امور دینی و حاکمیت اسلام از سوی دیگر دارد. اصل این تکلیف الهی مورد پذیرش عموم مسلمین است و ادای آن بر هر شخص دینداری، با لحاظ کردن شرایطی، واجب است. خمس در آیات متعددی در قرآن کریم ذکر شده اما تنها آیۀ شریفۀ قرآن که حکم وجوب خمس صراحتاً آن بیان شده، سوره انفال آیه 41 می باشد.
«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»
«بدانيد هرگونه غنيمتى به¬دست آوريد، خمس آن براى خدا و براى پيامبر و براى نزدیکان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه (باايمان و بىايمان) [روز جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آوردهايد و خداوند بر هر چيزى تواناست».
آیه خمس دارای نکات با اهمیتی است از جمله :
1. در كمتر آیهاى مربوط به احكام، این همه تأكید پى در پى آمده است. كلمات « واعلموا، انّما، من شى، فانّ، للّه خُمُسه (بجاى «خمسه للّه») و ان كنتم آمنتم» نشان تأكید است.
2. در ابتداي آيه و قبل از بيان حكم خمس، خطاب به مسلمانان ميفرمايد:«وَ اعْلَمُوا» (بدانید). چنين عبارتی در ضمنِ بيان احكامِ ديگر مشاهده نميشود؛ به عنوان مثال در جای دیگری از قرآن، این عبارت که بدانيد حج بر شما واجب است و يا بدانيد نماز بر شما واجب است، وجود ندارد، ولي خداوند راجع به خمس ابتدا ميفرمايد: بدانيد و آگاه باشيد! این عبارت اهمیت فراوان این حکم الهی را نشان می¬دهد.
3. جمله «فانّ للّه خُمُسه» (كه به اصطلاح جمله اسمیّه است) بیانگر این است كه این حكم دائمى است، نه موقّت و موسمى. به علاوه چیزى كه نشانه ایمان است نمىتواند موقّت باشد.