پیامبر (ص) بخشنامههایی را به قبایل مختلف مبنی بر پرداخت خمس صادر میفرمودند که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
۱- بخشنامه صادره برای مردم «جرش» که در ضمن آن آمده بود: هرکس از اهالی جرش که مسلمان شده است باید نماز به پای دارد و زکات بدهد و خمس غنیمتها را بپردازد.
۲- بخشنامه صادره برای «سعد هذیم» از قبیله «قضاعه» که در آن چنین آمده است: به آنها فرمان بده که صدقه (زکات) و خمس را به دو فرستاده خود «ابیّ» و «عنبسه» یا هرکسی که ایشان فرستادند بدهند.
۳- در بخشنامه صادرهای که توسط «معاذ بن جبل» برای مردم یمن فرستاده شده بود پرداخت خمس را یادآور شده بودند.
۴- در بخشنامهای که پیامبر (ص) برای «فجیع بن عبدالله بکایی» و کسانی که همراه او اسلام آورده بودند صادر کردند، چنین آمده: هر کس که نماز به پا دارد و زکات بدهد و از خداوند و پیامبرش اطاعت کند، خمس خداوند را بپردازد.
۵- در دستورالعملی که به وسیله «سفیان بن همام» برای «بنی ربیعه بن قحطان» و «بنی زفر بن زفر» و «بنی شجر» و کسان دیگر از ایشان که اسلام آورده بودند فرستاد، به آنها چنین فرمان داد: نماز به پای دارید و زکات و خمس را بپردازید. از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و از مشرکان جدا شوید. هرکس مخالفت کند، امان خدا و پیامبرش از او برداشته میشود.
این تنها نمونههایی بود از دهها دستور و بخشنامه به قبایل مختلف که برای پرداخت خمس توسط پیامبر (ص) صادر شده است. برای آگاهی بیشتر میتوان به کتب اصلی روایی و تاریخی اهل سنت و شیعه مراجعه کرد. مرحوم «احمدی میانجی» نیز در کتاب «مکاتیب الرسول» این نامهها و بخشنامهها را جمعآوری کرده است. به خواست خداوند، در قسمتی دیگر از مباحث تاریخ خمس به تحلیل این نامهها خواهیم پرداخت.
- مکاتیب الرسول، ج 1، ص 293 به نقل از البدایة و النهایة، ج 5، ص 250.
- همان، به نقل از الطبقات الکبری، ج 1، ص 207
- همان، جلد 2، ص 594-595
- همان، ج 3، ص 184، نامه 25 به نقل از اسد الغابة، ج 4، ص 175 و الاصابة، ج 3، رقم 6958
- همان، ج 3، ص 206، نامه 31، به نقل از تاریخ المدینه، ج 2، ص 589-590.